De Basiliek van de H. Nicolaas, genoemd naar de patroonheilige van Amsterdam, ligt als een prachtig boegbeeld van de stad tegenover het Centraal Station. Door zijn koepel, omvang en locatie is het een kerk die door velen gezien en gekend wordt. In 2001 werd een grootschalige restauratie van de kerk voltooid.

Beschikbaarheid

In het algemeen is de basiliek niet beschikbaar voor tv- of filmopnamen, diners, party’s, debatten of recepties. Wel mogelijk zijn concerten die passen in een gebouw waar dagelijks de eucharistie wordt gevierd. Mocht u vragen hebben over de geschiktheid van een te organiseren evenement, dan kunt u contact opnemen met koster/beheerder Harry van Swinderen, 06 84 61 93 42. E-mail: koster@nicolaas-parochie.nl.

Bouwstijl

De Nicolaasbasiliek werd ontworpen door de architect A.C. Bleijs (1842-1912). Het godshuis werd gebouwd tussen 1884-1887 en heeft de vorm van een Latijns kruis, waarbij de koepel zich boven de viering bevindt.

De basiliek wordt gekenmerkt door neobarokke en neorenaissance elementen. Dit is uitzonderlijk, omdat in de 19de eeuw de neogothiek onder invloed van architect P.J.H. Cuypers, bouwer van onder andere het tegenover de Nicolaas gelegen Centraal Station, als de meest passende stijl gold voor katholieke kerken.

Mede door haar bijzondere bouwstijl is de Nicolaasbasiliek een van de belangrijkste 19de-eeuwse kerkelijke monumenten van Amsterdam.

koepel

De koepel

Koepel

Grote blikvanger is de 58 meter hoge koepel die bestaat uit een buiten- en een binnendeel.
Het buitendeel heeft vensters in de stenen opbouw.

De binnenkoepel bestaat uit een veelkleurige glas-in-lood sterrenhemel die tezamen met de buitenramen gerestaureerd is. Hierdoor is de prachtige gefilterde lichtinval weer zichtbaar.

Interieur

Voor het interieur zijn, naast de architect, meerdere kunstenaars verantwoordelijk geweest.

interieur

Het interieur

In het bijzonder de beeldhouwer Pierre Elysée van den Bossche (1849-1921) en de kunstschilder Jan Dunselman (1863-1931). Het classicisme en de barok waren de grote inspiratiebronnen voor Van den Bossche. Hij creëerde het beeldhouwwerk voor het door architect Bleijs ontworpen hoogaltaar (1889), het Maria-altaar (1890) en de preekstoel (1892). Hij vervaardigde ook het Jozef-altaar, de communiebanken en de witmarmeren beelden van Christus en Maria.

Jan Dunselman liet zich inspireren door de Nazareners en de Beuroners, twee stromingen binnen de 19de-eeuwse kunst. Hij heeft met enkele onderbrekingen bijna veertig jaar aan de afbeeldingen gewerkt (1891-1928). Het hele interieur heeft hij van beneden naar boven van schilderingen voorzien.

Kruiswegstaties

kruiswegstatie(detail)

Kruiswegstatie (detail)

De veertien kruiswegstaties (1891-1898) van Jan Dunselman zijn de grootste die hij maakte.
Schildertechnisch zijn ze van belang aangezien hij ze in zijn streven naar het gebruik van nieuwe materialen aanbracht op de ruwe achterkant van linoleum.

Het verhaal gaat dat hij voor de figuren parochianen als model koos. Zo kunnen Amsterdammers wellicht nog het gezicht van een voorouder ontdekken.

Tijdens de grote restauratie van de Nicolaaskerk (1997-2001) zijn de kruiswegstaties in hun oude glorie hersteld.

Mirakel en Martelaren van Gorcum

In de linker transeptarm schilderde Jan Dunselman het verhaal van het Mirakel van Amsterdam en de jaarlijkse stadsprocessies ter viering hiervan. In de rechter transeptarm beeldde hij het verhaal uit van de Martelaren van Gorcum, schuin boven de aan deze martelaren gewijde kapel.

Legende van de heilige nicolaas

De legende van de heilige Nicolaas (detail wandschildering)

De legende van St. Nicolaas

De legende van St. Nicolaas heeft ook een plaats in de kerk gekregen. In het middenschip, te beginnen rechts vooraan, schilderde Jan Dunselman de verschillende stadia van het leven van de patroonheilige van Amsterdam en de St. Nicolaaskerk.

Nicolaas wordt tot priester gewijd (1), voorziet in de bruidsschat van drie huwbare meisjes (2), bedaart een storm (3), wekt een gestorven schipper tot leven (4), wordt gewijd tot bisschop van Myra (6), zorgt voor graan tijdens een hongersnood (7-8), redt drie legeroversten die door keizer Constantijn op valse beschuldiging veroordeeld waren (11-12), sterft (13) en wordt na zijn dood vereerd (14).

Ramen van Jan Dibbets

Ramen van Jan Dibbets

De ramen van Jan Dibbets

De weleens als ‘wat donker’ getypeerde Nicolaasbasiliek heeft tijdens de restauratie nieuw licht gekregen in de vorm van acht nieuwe ramen in het middenschip. De ramen zijn ontworpen door Jan Dibbets. De schilderingen in de kerk zijn hierdoor beter zichtbaar dan ooit tevoren.

De nieuwe ramen hebben geen specifiek thema. De kunstenaar vond een thematische aanpak niet meer van deze tijd. Vroeger konden veel mensen niet lezen; toen was een praktische reden waarom boodschappen (via glas-in-lood) gevisualiseerd moesten worden. Die noodzaak bestaat niet langer.

Dibbets omschrijft zijn ramen als ‘een moderne oplossing in een klassiek kader’. Licht is de essentie; maar niet licht dat verblindt, maar licht dat rustig naar binnen valt.

De kunstenaar heeft daarom gekozen voor wat hij ‘vijf kleuren wit’ noemt. In de lengterichting van de ramen lopen smalle, verticale glasstroken in groen, paars, geel en andere tinten: ‘liturgische kleuren’, noemt hij ze. Het effect kan worden omschreven als ‘contemplatief’. Passender kan het niet in de Nicolaasbasiliek.

Het Sauer Orgel

Het Sauer Orgel

Sauer-orgel

Na een restauratie is het beroemde Sauer-orgel van de Nicolaasbasiliek sinds december 2002 weer in bijna volle pracht te beluisteren. Bijna, want sommige onderdelen worden nog onder handen genomen.

Van de 1100 orgels die de werkplaats van de Duitse orgelbouwer Wilhelm Sauer te Frankfurt a/d Oder verlieten, zijn de meeste verloren gegaan o.a. door oorlogsgeweld. Thans resteren nog zo’n veertig instrumenten.

Het Sauer-orgel van de Nicolaasbasiliek behoort tot deze selecte groep, temeer daar het oorspronkelijke (klank)karakter vrijwel intact is gebleven. Het is tevens het grootste 19de-eeuwse Duitse orgel in Nederland. De prachtige akoestiek van de Nicolaasbasiliek laat het instrument prachtig klinken.

Meer informatie over het Sauer-orgel vindt u op de website van de Stichting Muziek in de Nicolaas.

Rondleidingen

Rondleidingen zijn mogelijk, tegen een bescheiden vergoeding per deelnemer, en alleen voor groepen van ten minste zeven personen. Rondleidingen kunnen worden aangevraagd bij het kerksecretariaat, op donderdag van 10:00 tot 12:00 uur. Telefoon: 020 330 78 12.
E-mail: info@nicolaas-parochie.nl